Όταν άρχισα να διαβάζω το βιβλίο της Λίνας Μουσιώνη «Η κατάσκοπος των βιβλίων», μου συνέβη κάτι που δεν μου έχει ξανασυμβεί με παιδικό βιβλίο. Νόμιζα ότι είχε με κάποιο μαγικό τρόπο μπει στο σπίτι μου, αόρατη και αθόρυβη, με κατασκόπευσε για αρκετό διάστημα κι έβγαλε όλα τ’ άπλυτά μου στη φόρα. Τ’ άπλυτά μου ως γυναίκας που προσπαθεί εδώ και χρόνια να πιάσει με το ένα χέρι τρία, μάλλον πέντε τροφαντά καρπούζια: αυτό της συζύγου ενός ανθρώπου που κάνει μια δύσκολη και απαιτητική δουλειά από το σπίτι και χρειάζεται σε καθημερινή βάση ησυχία και υποστήριξη για να τα καταφέρει, αυτό της εργαζόμενης σε μία δύσκολη και απαιτητική δουλειά που σε θέλει συνέχεια έτοιμο και ικανό για όλα όπως είναι η εκπαίδευση, αυτόν της αιώνιας σπουδάστριας που όλο κάτι κάνει για να προσθέσει βέλη στη φαρέτρα των δεξιοτήτων και γνώσεων της (μεταπτυχιακό, σεμινάρια, επιμορφώσεις), αυτόν της συγγραφέα με όλες τις χαρές αλλά και τις υποχρεώσεις του και βέβαια αυτόν της καλής και σωστής μαμάς. Και δεν παραβλέπω, βέβαια, τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις μου ως κόρη, ως φίλη, ως συνεργάτης…Απορείτε πως δεν έχω ακόμη καταρρεύσει; Κι εγώ…Εν κατακλείδι και για να επιστρέψουμε στο βιβλίο, αρκεί να πούμε πως η ραχοκοκαλιά της πλοκής του είναι μια ιστορία πραγματικά βγαλμένη από τη ζωή.
Η μαμά της Καλλιπάτειρας, της μικρής ηρωίδας του βιβλίου, προσπαθεί μαζί με όλα τα υπόλοιπα που κάνει μια γυναίκα της διπλανής πόρτας στην εποχή μας, να ολοκληρώσει το μεταπτυχιακό της. Για όσους από μας έχουμε κάνει μεταπτυχιακό εξ αποστάσεως, το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό όταν ακούμε κάτι τέτοιο, είναι δύο λέξεις-καυτές πατάτες: εργασίες και προθεσμίες. Και μαζί μ’ αυτές έρχεται και ο κρύος ιδρώτας. Το άγχος, τα ξενύχτια, η μυρωδιά του δυνατού καφέ, ο αγώνας να βρεις προσωπικό χώρο και χρόνο μέσα στο σπίτι και να απομονωθείς, ώστε να κάνεις τα πρέποντα: διάβασμα και γράψιμο. Ενώ παράλληλα η υπόλοιπη ζωή σου συνεχίζεται μαζί με όλα τα απρόβλεπτά της, καλά και άσχημα, εύκολα και δύσκολα. Αυτό βιώνει και η μαμά της Καλλιπάτειρας. Και η συγγραφέας το περιγράφει ολοζώντανα, με τρόπο τόσο αληθοφανή, που σκέφτεσαι ότι -δεν μπορεί- το έχει ζήσει και η ίδια…
Στο βιβλίο την ιστορία αφηγείται η μικρή Καλλιπάτειρα, σε πρώτο πρόσωπο. Αυτό δίνει στη συγγραφέα την ευκαιρία και τη δυνατότητα να αξιοποιήσει εκφράσεις του ύφους γραφής της που γνωρίζει να χειρίζεται πολύ καλά, όπως έχουμε δει κι από τα άλλα βιβλία της: το έξυπνο, με λεπτές πινελιές τρυφερότητας και ενδιαφέροντα υπονοούμενα χιούμορ, που τέρπει και κινητοποιεί τον αναγνώστη. Και τη σαφήνεια και αμεσότητα του λόγου, που συνδυάζει καλοδουλεμένα επιμέρους στοιχεία, όπως οι ρητορικές ερωτήσεις και οι μικροί διάλογοι, σε στρατηγικά σημεία της εξέλιξης της πλοκής, έτσι ώστε η αφήγηση να μην πλατειάζει, να μην κουράζει και να μην αφήνει τον αναγνώστη να την αφήσει. Τον αναγνώστη είτε είναι παιδί, είτε ενήλικος. Γιατί το βιβλίο απευθύνεται, πιστεύω, σε αναγνώστες κάθε ηλικίας.
Κι ερχόμαστε στο εύρημα του βιβλίου, αυτό που το κάνει να έχει τη δική του ξεχωριστή προσωπικότητα. Αυτό στο οποίο θα εστιάσουν οι προβολείς της δημοσιότητας. Εκεί που η δράση παύει να είναι περιγραφική και αρχίζει να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας. Στο σημείο που δικαιώνεται και επεξηγείται ο τίτλος του. Σ’ αυτό που θα γίνει δια ζώσης παιχνίδι στο σπίτι, στο σχολείο, στο μουσείο, στις βιβλιοθήκες, στις ομάδες δημιουργικής απασχόλησης. Και πρόκειται για ένα εύρημα πραγματικά…ευρηματικό, σε μια εποχή που η λέξη «πρωτοτυπία» στο χώρο του παιδικού βιβλίου (και όχι μόνο) κοντεύει ν’ απωλέσει το περιεχόμενό της. Η αποκάλυψή του είναι σταδιακή, γεμάτη απροσδόκητες εκπλήξεις και ξεκινά από τη σελίδα 23. Όταν έχουμε πια μπει για τα καλά στη ζωή των ηρώων του, τους έχουμε γνωρίσει αρκετά και έχουμε μάθει όσα πρέπει να ξέρουμε για τους χαρακτήρες τους.
- Γιάννης Ρίτσος, Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού.
- Αχιλλέας και Πάτροκλος, ερυθρόμορφη κύλικα του ζωγράφου του Σωσία, 500 π.Χ. περίπου, Παλαιό Μουσείο Βερολίνου.
- Έρωτας που κοιμάται, γλυπτό από μπρούντζο, 3ος-2ος αιώνας π.Χ., Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης
- Πάμπλο Πικάσο, Η κόκκινη πολυθρόνα, 1931, Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο
- Οδυσσέας Ελύτης, Η ποδηλάτισσα
- Πάμπλο Πικάσο, Γκερνίκα, 1937, Εθνικό Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία, Μαδρίτη
- Άγαλμα αθλητή, αντίγραφο του Διαδούμενου του Πολυκλείτου, 100 π.Χ. περίπου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα
- Γκούσταφ Κλιμτ, Το φιλί, 1908-1909, Μουσείο Μπελβεντέρε, Βιέννη
- Ρενέ Μαγκρίτ, Αυτό δεν είναι ένα μήλο, 1964, ιδιωτική συλλογή
- Έντβαρτ Μουνκ, Η κραυγή, 1893, Εθνική Πινακοθήκη Όσλο
- Ο κήπος στην έπαυλη της αυτοκράτειρας Λιβίας, τοιχογραφία, 30-20 π.Χ., Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο, Παλάτσο Μάσιμο, Ρώμη
- Γιώργος Σεφέρης, Το γιασεμί
- Κωνσταντίνος Καβάφης, Ιθάκη
- Βίνσεντ βαν Γκογκ, Έναστρη νύχτα, 1889, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρκη
Τι είναι όλα αυτά; Μήπως…διακτινιστήκαμε ξαφνικά σε άλλα βιβλία; Σε άλλες εποχές; Σε άλλες χώρες και μουσεία; Αν φανταστούμε το εύρημα του βιβλίου της Λίνας Μουσιώνη ως ένα ψηλό, κοτσονάτο, οπωροφόρο δέντρο, τα επιμέρους κεφάλαια είναι τα κλαδιά του και τα έργα τέχνης και λογοτεχνίας που προσεγγίζονται σε αυτά είναι οι ζουμεροί και θρεπτικοί καρποί του. Κλαδιά και καρποί που αποτελούν επί της ουσίας ξεχωριστά μικρότερα βιβλία, τα οποία εξιστορούν τις…κατασκοπευτικές βιβλιοπεριπέτειες της μικρής Καλλιπάτειρας, της οικογένειάς της, δασκάλων, συμμαθητών, φίλων, γειτόνων, προσώπων του μικρόκοσμού της δηλαδή, αλλά και όσων από μας την ακολουθήσουμε νοερά σε αυτές.
Τολμηρό, τολμηρότατο το εγχείρημα της συγγραφέα να εγκιβωτίσει σε ένα παιχνίδι που φαίνεται και ακούγεται απλό και διασκεδαστικό, την «κατάσκοπο των βιβλίων», τις ζωές, τις δράσεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματα τόσο διαφορετικών αλλά και τόσο οικείων ηρώων και ηρωίδων. Να παρατηρήσει προσεκτικά με το μεγεθυντικό φακό της/του κατασκόπου και να αναδείξει χωρίς ηχηρούς διδακτικούς θορύβους και φωνές, κάποτε απαλά, κάποτε αποφασιστικά, αλλά πάντοτε με στοργή και υπευθυνότητα, στιγμιότυπα και καταστάσεις της καθημερινής οικογενειακής, σχολικής, κοινωνικής ζωής, παρέχοντας άφθονη τροφή για σκέψη στους αναγνώστες της. Κι όλα αυτά με έμπνευση και όχημα την Τέχνη, σε όλες σχεδόν τις μορφές της. Με τη φαντασία να ισορροπεί σε τεντωμένο σκοινί με την πραγματικότητα, αλλά χωρίς να φοβίζει και να αποθαρρύνει: αντιθέτως, να σε κάνει να πιστεύεις ότι η λεπτή τους ισορροπία -τόσο στην αληθινή ζωή όσο και στη μυθοπλασία- δεν είναι παρά ένα λίγο απαιτητικό, αλλά γοητευτικό και εύκολο τελικά παιχνίδι. Που αξίζει να προσπαθήσεις να το παίξεις και να το ζήσεις.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται σε 88 σελίδες. Το κείμενο διανθίζεται υπέροχα από τις χαρούμενες, εκφραστικές, «διαδραστικές» εικόνες του Βασίλη Γρίβα, που με την κομίστικη διάθεσή και την κινηματογραφική τους ενέργεια θα αιχμαλωτίσουν τα μάτια μικρών και μεγάλων. Αλλά θα σας πάρει πολύ καιρό να το διαβάσετε. Το κείμενο είναι τόσο πυκνό, που θα χρειαστείτε μέρες να το «μηρυκάσετε», να το απολαύσετε, να το επεξεργαστείτε, να το εμπεδώσετε. Θα σας βάλει στα αίματα ν’ ανοίξετε κι άλλα βιβλία για να κατασκοπεύσετε τα μυστικά τους. Θ’ ανατρέξετε στο διαδίκτυο για να βρείτε και να θαυμάσετε μοναδικά έργα τέχνης, να μάθετε περισσότερα για τους δημιουργούς τους, την εποχή τους, την ιδιαίτερη αύρα και αίγλη που τα περιβάλλει. Θα κάνετε πολλές συζητήσεις με τα παιδιά σας και με όσους άλλους μοιραστείτε την ανάγνωσή του. Και η πνευματική, ψυχική και αισθητική συγκομιδή σας από την πολύτροπη ανάγνωσή του, θα είναι βάθους μεγάλου και αξίας απεριόριστης.
Θα πω ανεπιφύλακτα ότι -κατά την ταπεινή μου γνώμη- είναι το καλύτερο, μέχρι τώρα, βιβλίο της Λίνας Μουσιώνη. Την ευχαριστούμε γι’ αυτό.
Λίνα Μουσιώνη, Η κατάσκοπος των βιβλίων, εικονογράφηση: Βασίλης Γρίβας, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2020